Βασιλικό θέατρο – Το πρώτο κρατικό θέατρο της Ελλάδας

Σε αυτό το αφιέρωμα θα μιλήσουμε για τα πρώτα χρόνια του Εθνικού θεάτρου, όταν ακόμα λεγόταν βασιλικό θέατρο, πότε ιδρύθηκε, ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες και τι απέγινε στην πορεία.

Το 1880 ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ έκανε περιοδεία στην Ευρώπη και έφτασε στο Λονδίνο. Εκεί συνάντησε τον Ευστράτιο Ράλλη, ο οποίος του έδωσε το χρηματικό ποσό των 10.000 λιρών για να το διαθέσει εκείνος όπου έκρινε καλύτερα. Ο βασιλιάς αποφάσισε να ιδρύσει θέατρο και το 1891 μπήκε ο θεμέλιος λίθος σε οικόπεδο επί της Αγίου Κωνσταντίνου το οποίο άνηκε στο κράτος. Το θέατρο χτίζεται με βάση τα σχέδια του Αυστριακού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, γνωστού για την σχεδίαση και υλοποίηση και άλλων δημόσιων κτιρίων. Ο βασιλιάς εξοικειωμένος με την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα γνωρίζει ότι πρέπει να αναπτυχθεί ένα φυτώριο από επαγγελματίες ηθοποιούς και έτσι ιδρύει την πρώτη δραματική σχολή η οποία άνοιξε τις πόρτες της το 1901, όπου έπειτα από εισαγωγικές εξετάσεις εισήχθησαν 105 άτομα. Μέσα από τους κόλπους της βγήκαν μετέπειτα λαμπροί ηθοποιοί όπως η Κυβέλη Αδριανού, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μήτσος Μυράτ και άλλοι. Καθηγητές της σχολής ήταν ο Θωμάς Οικονόμου και ο Αριστοτέλης Κουρτίδης. Το ίδιο έτος το βασιλικό θέατρο ανοίγει τις πύλες του στο κοινό με μονόλογο από το έργο του Δ. Βερναρδάκη “Μαρία Δοξαπατρή” και δύο ελληνικές μονόπρακτες κωμωδίες. Πρώτη ήταν του Δ. Κορομηλά “Ο θάνατος του Περικλέους” και η άλλη του  Χαρ. ’Αννινου “Ζητείται υπηρέτης”, με συνοδεία ζωντανής ορχήστρας. Στην πρεμιέρα παραστάθηκε η βασιλική οικογένεια και πλήθος κόσμου όπου στέφτηκε με μεγάλη επιτυχία.

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας των πρώτων χρόνων του βασιλικού θεάτρου, κάτω από την διεύθυνση του Θωμά Οικονόμου ανέβηκαν παραστάσεις που ξεπερνούσαν κατά πολύ τα δεδομένα της μέχρι τότε θεατρικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Οι θεατές είχαν συνηθίσει έως τότε να παρακολουθούν κωμειδύλλια και ιστορικά δράματα. Τα κουστούμια και τα σκηνικά ήταν μελετημένα χωρίς καμία προχειρότητα ενώ το δραματουργικό ρεπερτόριο ήταν πλούσιο και ποικίλο. Περιελάμβανε συγγραφείς όπως ο Αισχύλος, ο Σαίξπηρ, ο Σίλλερ, ο Μολίερος, ο Ίψεν, ο Γκαίτε κ.α. Ο Οικονόμου ήταν υπέρμαχος του νατουραλισμού με αποτέλεσμα η σκηνοθετική ματιά του να φέρει ακρότητες κάποιες φορές, όπως τότε που υποχρέωσε την Μαρίκα Κοτοπούλη να επισκέπτεται κάθε μέρα το φρενοκομείο για να μελετάει συμπεριφορές ασθενών ώστε να βασίσει τον ρόλο της Μαργαρίτας στο έργο του Γκαίτε “Φάουστ”.

Σταθμός για το βασιλικό θέατρο ήταν το 1903. Ο Θωμάς Οικονόμου σκηνοθετεί την παράσταση “Ορέστεια” του Αισχύλου. Η μετάφραση γίνεται στη δημοτική από τον Γ. Σωτηριάδη, πράγμα πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη και γίνεται η αφορμή να ξεσπάσει μια μακρόχρονη γλωσσική αντιπαράθεση. Φοιτητές της φιλοσοφικής σχολής υποκινούμενοι από τον αρχαιολάτρη καθηγητή τους Γ. Μιστριώτη κατέβηκαν στην Αγίου Κωνσταντίνου και προσπάθησαν να ματαιώσουν την παράσταση. Τα επεισόδια που προκλήθηκαν, γνωστά ως «Ορεστειακά», είχαν αποτέλεσμα ένα νεκρό και δέκα τραυματίες.

Το ενδιαφέρον του Οικονόμου και του βασιλικού θεάτρου για το αρχαίο δράμα εκδηλώνεται με το ανέβασμα και άλλων τραγωδιών όπως “Οιδίπους τύραννος”, “Ηλέκτρα”, “Φοίνισσαι” αλλά δεν καταφέρνει να προτείνει μια ολοκληρωμένη και αποδεκτή άποψη για το πρόβλημα της ερμηνείας του αρχαίου δράματος, όπως κάνει μερικά χρόνια αργότερα το ζεύγος Σικελιανού με την παράσταση “Προμηθέας δεσμώτης” στις Δελφικές γιορτές το 1927 (βλ. κείμενο για Δελφικές γιορτές). Οι απόψεις του Οικονόμου σε συνδυασμό με την σκληρή επαγγελματική του νοοτροπία και τις αμφισβητήσιμες επιλογές στο ρεπερτόριο, τον φέρνουν σε ρήξη με τους ηθοποιούς και τη διοίκηση του βασιλικού θεάτρου, οπότε και παραιτείται το 1905. Τα ηνία τα παραλαμβάνει τότε ο Άγγελος Βλάχος ο οποίος παραμένει διευθυντής μέχρι το 1908. Την ίδια χρονιά το θέατρο διακόπτει επ’ αόριστον τη λειτουργία του ενώ φιλοξενεί περιστασιακά παραστάσεις από ξένους θιάσους μέχρι το 1932, όταν επαναλειτουργεί σαν Εθνικό θέατρο έπειτα από νόμο που υπογράφει ο τότε υπουργός παιδείας Γ. Παπανδρέου. Γενικός Διευθυντής του θεάτρου ορίζεται ο Ιωάννης Γρυπάρης, ενώ μόνιμος σκηνοθέτης του θεάτρου ο Φώτος Πολίτης, ο οποίος έφερε νέα πνοή στη σκηνοθεσία. Το Εθνικό θέατρο υποδέχεται το κοινό με το έργο του Αισχύλου “Αγαμέμνων” και τη μονόπρακτη κωμωδία του Γρ. Ξενόπουλου “ο θείος όνειρος”.  

Ως βασικές αιτίες για το κλείσιμο του βασιλικού θεάτρου μπορούμε να αναφέρουμε αρχικά τον ακατάλληλο θεατρικό χώρο. Η στέγη της αίθουσας δεν ήταν κινητή αλλά μόνιμη με αποτέλεσμα το θέατρο να παραμένει ανοιχτό μόνο τους χειμερινούς μήνες, έτσι τα έσοδα ήταν περιορισμένα. Ένας άλλος λόγος ήταν η επιλογή του οικοπέδου μακριά από το Σύνταγμα και την Ομόνοια στο οποίο ο θεατής μπορούσε να φτάσει μόνο με άμαξα και ήταν ένα παραπάνω έξοδο. Επίσης, πρέπει να υπολογιστεί και η κοσμική διάσταση που έπαιρνε η παρακολούθηση μιας παράστασης στην οποία παρευρισκόταν αρκετά συχνά ο βασιλιάς και όλη η άρχουσα τάξη επομένως το επίσημο ένδυμα ήταν απαραίτητη προϋπόθεση. Το θέατρο γινόταν είδος πολυτελείας για τους λίγους. Σε όλα αυτά προστίθεται και η επιλογή του θεατρικού ρεπερτορίου που άφηνε ασυγκίνητο το κοινό λόγω της έλλειψης κατάλληλης παιδείας, καθώς έβλεπε με αρκετή επιφύλαξη τις επιλογές που ήταν ανάμεσα σε αρχαίες τραγωδίες και βυζαντινά δράματα, σε φάρσες και δράματα του Γερμανικού και βορειο ευρωπαϊκού θεάτρου , σε γαλλικά μπουλβάρ και σαιξπηρικά έργα. Τέλος, ακόμη ένας παράγοντας που επέδρασε αρνητικά ήταν ο ρόλος της θεατρικής κριτικής που ήταν εχθρική απέναντι στο βασιλικό θέατρο και τον Οικονόμου. Οι κριτικοί της εποχής ήταν ταυτόχρονα οι ίδιοι συγγραφείς και μεταφραστές που ήθελαν να δουν (αλλά δεν έβλεπαν) τα έργα τους να ανεβαίνουν στην επίσημη κρατική σκηνή.

Αν και οι αιτίες για το κλείσιμο του βασιλικού θεάτρου ήταν πολλές η συμβολή, του καθώς και του Θωμά Οικονόμου, ήταν τεράστια. Ήταν η αρχή ώστε να δημιουργηθεί ένας νέος πυρήνας από επαγγελματίες ηθοποιούς  που αντικατέστησαν τους μέχρι τότε αυτοδίδακτους. Σύστησαν στο κοινό νέους συγγραφείς του παγκόσμιου ρεπερτορίου που μέχρι τότε ήταν άγνωστοι, ενώ κάθε χρόνο ανέβαιναν περίπου 20 έργα και έδωσαν την δυνατότητα στο κοινό να παρακολουθήσει παραστάσεις από όλο το θεατρικό φάσμα.

Γεώργιος Σουρής, ποιητής (1852-1919)

– Επήγες στο Βασιλικό;
– Και μ’ ερωτάς, βουβάλι;
– Επήγες ολομόναχος;
– Τι λες; Επήγαν κι άλλοι. Επήγανε κι οι Βασιλείς, πήγαν κι οι πρώτοι της Αυλής, οι Σύμβουλοι του Στέμματος κι όλο τ’ αρχοντολόγι. Και παλ’ οι καροτσέρηδες βρήκαν μ’ αυτούς τ’ αγώγι
– Φαντάζομαι, βρε Φασουλή, τι θα ‘δες εκεί πέρα
-Μεγάλης συγκινήσεως επίσημος εσπέρα
– Εθαύμασες;
– Ακούς εκεί! Τι λούσα και τι πάστραις! Ψυχή μου, τι καλοριφέρ, τι σόμπες, τι θερμάστρες!

Πηγές

• Γραμματάς, Θ. «το Ελληνικό θέατρο στον 20^ο αιώνα». Εκδόσεις Εξάντας 2002
• Αρχείο Εθνικού θεάτρου www.n-t.gr

Κείμενο: Καλιάννα Γιγουρτσή
Copyright © 2020 by THEGALLERY.GR