«Θεοί Μεγάλοι,
Θεοί αιώνιοι εσείς που φέρετε τις υπέρτατες τιμές,
Κάβειροι, αιώνιο το φώς σας,
αιωνίως σεβάσμιο»
Kawir – ‘To Cavirs’

Υπάρχουν λίγες πηγές που μπορούν να φωτίσουν τα μυστήρια της Σαμοθράκης και τη σχέση τους με τους Καβείρους όμως, όταν μιλάς με τον Παναγιώτη Ματεμτζή πολλές απορίες λύνονται και αποκωδικοποιείται το μυστήριο γύρω τους. Λημνιώτης στη καταγωγή είναι και εκείνος ένας εγγονός του Ηφαίστου. Στις φλέβες του κυλούν οι ιστορίες, οι μύθοι και οι παραδόσεις για τους «Μεγάλους θεούς» τους Καβείρους, όπως τους αποκαλούσαν οι μυημένοι. Μέσα από τη δική του τέχνη, φωτίζει τα σκοτεινά σημεία όπου κρύβονται τα μυστικά των «χθόνιων θεών» με το δικό του «ιερό φώς», τη μουσική. Πολλοί φιλόσοφοι, χοροδιδάσκαλοι αλλά και βασιλιάδες ήταν μυημένοι στα μυστήρια. Μέγας Αλέξανδρος, Ηρόδοτος, Πυθαγόρας, Αισχύλος και τόσοι άλλοι που μέσα από το έργο τους δείχνουν την επαφή τους με τα μυστήρια χωρίς να αποκαλύπτουν τα μυστικά τους.

Η λέξη «μυστήρια», ως αρχαιοελληνικός όρος, δηλώνει ένα φαινόμενο της αρχαίας ελληνικής θρησκείας. Τα ελληνικά «μυστήρια» δεν είναι θρησκείες, όπως ο Χριστιανισμός ή το Ισλάμ που έχουν ιερά βιβλία, ιερατεία, δόγμα και τρόπο ζωής. Η κυριολεκτική έννοια του μυστικισμού, όπως την γνωρίζουμε μέσω της πνευματικής άσκησης, την επίτευξη της ανάμιξης της ατομικότητας και του θεού σε ένα, μαρτυρείται σε θρησκείες όπως στον Χριστιανισμό από τον 3^ο αιώνα μ.Χ.. Δεν υπάρχει μέσα στις ελληνικές μυστηριακές λατρείες, όπως είναι τα μυστήρια της Σαμοθράκης (αλλά και τα Ελευσίνια και τα Βακχικά), που μαρτυρούνται ήδη από τον 5^ο αιώνα π.Χ.. Τα μυστήρια προσφέρουν στον μύστη τη δυνατότητα να γίνουν «ευσεβέστεροι», «δικαιότεροι» και να έρθει ο «καθαρμός». Η ιεροτελεστία των μυστηρίων έχει ένα κοινό κύκλο από γεύματα, χορούς, μυήσεις των μη μυημένων και διδασκαλία αυτών για την εχεμύθεια των μυστικών. Η διαφορά των μυστηρίων της Σαμοθράκης από άλλα τοπικά είναι ότι ενώ η λατρεία τους ήταν εξαπλωμένη στην Ελλάδα αλλά και στην Μικρά Ασία, λίγα γνωρίζουμε γι’ αυτά. Γνωρίζουμε ότι είναι ανοιχτά σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και σε φυλές, σε ελεύθερους και δούλους, σε αντίθεση με τα Ελευσίνια όπου μόνο ελεύθεροι πολίτες συμμετείχαν. Γνωρίζουμε ότι η Σαμοθράκη ήταν το κέντρο των μυστηρίων αν και τη λατρεία τους βρίσκουμε σε πολλά μέρη όπως στην Λήμνο, την Ίμβρο, την Θράκη, την Μακεδονία, την Χαλκιδική  καθώς και στην Βοιωτία.

Ήδη από την εποχή του Χαλκού, η Σαμοθράκη ήταν σπουδαίος εμπορικός σταθμός, στο δρόμο από την Κρήτη προς τα Στενά, τα Δαρδανέλλια. Έχουν βρεθεί μενταγιόν και σειρά μινωικών σφραγίδων με σημάδια της Γραμμικής Α, αλλά η σημασία του θαλάσσιου δρόμου έχει φωτιστεί και από ευρήματα που έχουν βρεθεί στο Beshik Tepe, το λιμάνι της Τροίας. Έτσι γνωρίζουμε ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα σε Κρήτη-Σαμοθράκη-Τροία, διότι τα πλοία κατευθυνόμενα στα στενά θα έπρεπε να περιμένουν κάπου για πιο ευνοϊκούς ανέμους. Στη Πρώιμη εποχή του Σιδήρου αναφέρονται διαδοχικά δύο θρακικά φύλα, οι «Δάρδανοι» και οι «Σαίοι» με τους οποίους σχετίζονται τα αρχαιότερα ονόματα του νησιού «Δαρδανία» , «Σαόννησος» και «Σαωκίς». Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στη Σαμοθράκη κατοικούσαν Πελασγοί[i] και ενώ οι συνθήκες εγκατάστασης παραμένουν άγνωστες έχουν βρεθεί στην αρχαία πόλη στοιχεία που μπλέκουν το ιωνικό με το αιωλικό. Στα μυστήρια χρησιμοποιούσαν γλώσσα μη ελληνική ως και την ελληνιστική εποχή.

Η ετήσια εισφορά της Σαμοθράκης στα ταμείο της Α’ Αθηναϊκής συμμαχίας ήταν δύο τάλαντα. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού το 404 π.Χ. η Σαμοθράκη δεν έχει πλέον στενές σχέσεις με την Αθήνα, αφού νέα δύναμη είναι η Σπάρτη, στην οποία τα μυστήρια έχουν φτάσει και ασκούν βαθιά επίδραση, ακριβώς όπως στην Αθήνα. Όταν το 370 π.Χ. ιδρύεται η Β’ Αθηναϊκή συμμαχία, η Σαμοθράκη μαζί με άλλα νησιά του Αιγαίου γίνεται μέλος της, ενώ το 340 π.Χ. όταν το νησί περνάει στο βασίλειο της Μακεδονίας, τα μυστήρια εξαπλώνονται και εκεί. Μια σειρά από ναούς αφιερωμένους στους «Μεγάλους Θεούς» εγκαινιάζονται από το Φίλιππο Β’. Ήταν αποτέλεσμα πολιτικής σκοπιμότητας, αφού η Σαμοθράκη ήταν το μόνο ιερό πανελλήνιας φήμης μέσα στην επικράτειά του. Ο Φίλιππος διακόσμησε τον περίβολο, στο καλούμενο τέμενος, με μια στοά που έφερε μια αρχαΐζουσα ζωφόρο, στην οποία εικονίζονταν μια σειρά χορευτριών και έχει γίνει το έμβλημα της Σαμοθράκης στους σημερινούς οδηγούς και στα λευκώματα. Στο δεύτερο μισό του 3^ου αιώνα π.Χ. μπαίνει κάτω από την αιγυπτιακή κυριαρχία ενώ προς το τέλος του αιώνα αρχίζει να φαίνεται το ενδιαφέρον από τους Ρωμαίους για το νησί και τα μυστήρια που γνωρίζουν μεγάλη άνθιση. Μέχρι το τέλος του 4^ου αιώνα μ.Χ. η λατρεία των «Μεγάλων Θεών» και η μύηση στα μυστήρια ακολουθούν σταδιακή παρακμή. Ο Θεοδόσιος Α’ το 392 μ.Χ. με διάταγμά του απαγορεύει την λατρεία στις αρχαίες θρησκείες με ποινή θανάτου για τους παραβάτες.

Η αρχαιότερη γραμματειακή μαρτυρία για τη Σαμοθράκη ως θρησκευτικό κέντρο είναι έμμεση. Προέρχεται από τον ποιητή Ησίοδο (700 π.Χ.). Το διασωζόμενο ποίημα έχει κενά αλλά το νόημα είναι σαφές. Σύμφωνα με την παράδοση, η Ηλέκτρα, κόρη του Άτλαντα και σύντροφος του Δία, γέννησε δύο αγόρια τον Δάρδανο και τον Ηετίωνα και μία κόρη την Αρμονία, στη Σαμοθράκη. Όταν ο Κάδμος, ψάχνοντας την αδερφή του πέρασε από το νησί, παντρεύτηκε την Αρμονία και την έφερε στη Θήβα. Η Αρμονία για να τιμήσει την μητέρα της ονόμασε τις πύλες της Θήβας «Ηλεκτρίδες»[i]. Ο Ηετίων είχε σεξουαλική σχέση με την θεά Δήμητρα και αυτό είχε ως συνέπεια να τον σκοτώσει ο Δίας. Ο Δάρδανος άφησε την Σαμοθράκη πέρασε απέναντι στην Τρωάδα, ίδρυσε την πόλη Δαρδανία (Ιλιάδα 20, στ. 215-220), που αργότερα ονομάστηκε Τροία και έγινε ο πρόγονος των Τρώων βασιλέων. Σε μια άλλη εκδοχή, όταν ο Δάρδανος προσπάθησε να περάσει απέναντι με σχεδία, έπιασε θαλασσοταραχή και κατόρθωσε να σωθεί με την βοήθεια των «Μεγάλων Θεών» της Σαμοθράκης, που προστάτευαν όσους κινδύνευαν στη θάλασσα. Και πράγματι, αυτό ήταν που πρόσφεραν τα μυστήρια της Σαμοθράκης. Σωτηρία από τον κίνδυνο ναυαγίου και πνιγμού.

Τα αναθήματα των πιστών ήδη από τον 5^ο αιώνα π.Χ. που έχουν βρεθεί μιλούν για τέτοια θαύματα. Εικάζουν ότι η Νίκη της Σαμοθράκης είναι αφιέρωμα για μια νίκη στη θάλασσα. Σε άλλη παραλλαγή του μύθου, τα δύο αδέρφια είναι οι «Μεγάλοι Θεοί» δηλαδή οι «Κάβειροι» και ονομάστηκαν έτσι από το βουνό Κάβειρο της Φρυγίας. Ο Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.) που φαίνεται να έχει μυηθεί στα μυστήρια μιλάει για τους «Μεγάλους Θεούς» και είναι ο πρώτος που τους ονοματίζει με το πραγματικό τους όνομα. Ο Στησίμβροτος της Θάσου, σύγχρονος του επιβεβαιώνει ότι «οι τελετές στη Σαμοθράκη τελούνται προς τιμήν των Καβείρων» και υποστηρίζει ότι η λατρεία τους εισήχθηκε από την ανατολή. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (1^ος αι. π.Χ.) αναφέρει ότι «οι μυημένοι γίνονταν ευσεβέστεροι και δικαιότεροι» και ισχυρίζεται ότι μια αρχαία μη-ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείτο στη λατρεία.

Για το όνομα «Κάβειροι» δεν έχουμε μία αδιαμφισβήτητη ετυμολογία. Η πιο γνωστή θεωρία είναι του J. Scaliger (1565). Η λέξη «Κάβειρος» συμπίπτει με τη σημιτική λέξη «kabir» που σημαίνει «μεγάλος». Αυτή η σημιτική λέξη σε σχέση με τους θεούς, μαρτυρείται ήδη στη Συρία από την εποχή του Χαλκού. Δεν αποκλείεται λοιπόν, οι «Μεγάλοι Θεοί» της Σαμοθράκης να είναι η ελληνική μετάφραση της σημιτικής λέξης «kabirim» ή της σουμεριακής «kabar» που σημαίνει χαλκός, μπρούντζος και ταιριάζει με τα παιδιά ή τα εγγόνια του Ηφαίστου, τους Καβείρους-μεταλλουργούς που λάτρευαν στη γειτονική Λήμνο[i]. Άλλοι πάλι συνδέουν το όνομα των Καβείρων με τον αρχαίο ινδικό θεό  «Kubera», το θεό «των νυχτερινών πνευμάτων και των χθόνιων θησαυρών» γι’ αυτό το λόγο, σε πολλά μέρη θεωρούνταν χθόνιες θεότητες. Τέλος, στα της ετυμολογίας, υπάρχει και η σύγκριση της φρυγικής καταγωγής λέξεις της ελληνικής «Κόβαλοι» (κακοποιά στοιχεία, πανούργοι, κατεργάρηδες) και «Κύβελα» (βουνίσιες σπηλιές) οπότε αναγνωρίζουν τους Καβείρους ως κακοποιά πνεύματα.

Όσον αφορά τον αριθμό τους και την ταυτότητά τους δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ήταν ένας ή δύο ή τρεις ή τέσσερις ή επτά ή και περισσότεροι. Οι περισσότερες απόψεις τείνουν στο ότι ήταν τέσσερις στον αριθμό, μεταξύ τους και ο Απολλώνιος Ρόδιος (295-215 π.Χ.) «Αξίερος», «Αξιοκέρσα», «Αξιόκερσος», που ταυτίζονται αντίστοιχα με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη και τον Άδη. Στις τρεις αυτές θεότητες προστίθεται ο «Κασμίλος», που ταυτίζεται με τον Ερμή. Τα ονόματα προκαλούν μια μη ελληνική εντύπωση παρόλο που έχει το πρόθημα «άξιος», ενώ οι ταυτίσεις μας επιστρέφουν πίσω στον μύθο Δήμητρα-Περσεφόνη-Άδης[i] και στον ψυχοπομπό Ερμή. Δεν αποκλείεται τα μυστήρια να έχουν να κάνουν με την αναγέννηση του πνεύματος, αφού υπήρχε η αντίληψη ότι μετά τα μυστήρια, οι μυημένοι ένοιωθαν αναγεννημένοι. Ο Φερεκύδης (580-520π.Χ.), αναφέρει ότι μητέρα των Καβείρων είναι η κόρη του θαλάσσιου δαίμονα Πρωτέα, η Καβείρα. Πατέρας είναι είτε ο Δίας είτε ο Ήφαιστος και από την ένωση απόκτησε τρία αγόρια και τρία κορίτσια, τους Καβείρους και τις Καβειρίδες. Άλλες μαρτυρίες δέχονται ότι είναι κακοποιά στοιχεία-νάνοι συγγενείς με τα χθόνια πνεύματα των Φοινίκων, που όπως μας παραδίδει ο Ηρόδοτος, οι Φοίνικες τα σκάλιζαν στις πλώρες των τριήρεων[ii]. Ακόμα, ο Ηρόδοτος τους ταυτίζει με τον Ήφαιστο[iii] και τους Καβείρους και εξηγεί έτσι ότι όχι μόνο είναι προστάτες της θάλασσας, αλλά και μεταλλουργοί, όπως τους βρίσκουμε στην Λήμνο[iv].

Η μύηση στα μυστήρια αποτελούνταν από δύο στοιχεία, τη «μύηση» και την «εποπτεία». Στη Σαμοθράκη οι τελετές γινόντουσαν νύχτα και μάλλον τους καλοκαιρινούς μήνες. Κατά τη διάρκεια της μύησης ο μυούμενος έκανε ένα εξαγνιστικό λουτρό, έδενε γύρω από το υπογάστριό του μια πορφυρή ζώνη και φορούσε ένα σιδερένιο δαχτυλίδι. Ο βαθμός της εποπτείας μπορούσε να αποκτηθεί αμέσως μετά τη μύηση. Ο ιερέας ρωτούσε τον μυούμενο «ποια ήταν η χειρότερη πράξη που είχε διαπράξει» και αφού απαντούσε αμέσως μετά περνούσε από μία καθαρτήρια τελετή. Στη διάρκεια της «μύησης» και της «εποπτείας» επιβαλλόταν νηστεία η οποία τελείωνε μ’ ένα πανηγυρικό συμπόσιο. Ο μύστης είχε πλέον την εύνοια των «Μεγάλων Θεών».

Η αρχαιότερη αναφορά για την ιεροτελεστία γίνεται μ’ έναν έμμεσο τρόπο στην «Ιλιάδα» (20, στ. 215-220). Εκεί ο Αγαμέμνονας καλεί τους πολεμιστές του σε μια πιο γενναία άμυνα κατά της Τροίας, «κρατώντας ένα μεγάλο πορφυρό ρούχο στο χέρι», ενώ στην «Οδύσσεια» (10, στ. 455-460) ο Οδυσσέας σώθηκε από την καταιγίδα στη θάλασσα, βάζοντας το πορφυρό πέπλο κάτω από την κοιλιά του που του είχε δώσει η Λευκοθέα[i]. Στα Αργοναυτικά μαθαίνουμε ότι, όταν οι Αργοναύτες έπλεαν από τη Θεσσαλία στην Κολχίδα μέσω των Στενών για να φτάσουν στην Τροία, έπιασε μεγάλη θαλασσοταραχή. Τότε, ο Ορφέας που ήταν μυημένος, έκανε προσευχή στους «Μεγάλους Θεούς» και κόπασε ο άνεμος (Αργοναυτικά 1, στ. 915-921). Οι Αργοναύτες, όταν αποβιβάστηκαν στη Σαμοθράκη, μυήθηκαν στα μυστήρια και αφιέρωσαν χρυσές φιάλες στους θεούς. Αναφορά για τους «Μεγάλους Θεούς» υπάρχει και σε αρχαία τραγωδία. Ο Αριστοφάνης στην «Ειρήνη» επιβεβαιώνει τις προσευχές στους θεούς της Σαμοθράκης[ii], ενώ ο Αισχύλος γράφει την «τετραλογία των Αργοναυτών» στην οποία περιλαμβάνει τα έργα «Αργώ», «Νεμέα» (ή Λήμνιοι) και «Υψιπύλη» καθώς και ένα σατυρικό δράμα «Κάβειροι». Υπάρχουν μελετητές που διαφωνούν με τη διάταξη και θεωρούν τους «Καβείρους» τραγωδία. Στα αποσπάσματα που έχουν σωθεί από τους «Καβείρους» (καμία τραγωδία από τις παραπάνω δεν έχει σωθεί ολόκληρη, παρά τμηματικά) φαίνεται να υπάρχει ένας χορός Καβείρων ο οποίος υποδέχεται τους Αργοναύτες στο νησί και αστειευόμενοι απειλούν ότι θα πιουν όλο το κρασί, το νερό ακόμα και το ξύδι[iii].

Με τα μυστήρια της Σαμοθράκης και τους Καβείρους κινούμαστε σε εποχές προελληνικές, ακόμα και ανατολικές. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την αρχή, αφού από την εποχή του χαλκού οι μίξεις των φύλων στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο είναι πολύπλοκες και δεν μας δίνονται αρκετά στοιχεία. Όμως, είναι σίγουρο ότι η λατρεία των θεών εξαπλώθηκε σε πολλά γεωγραφικά μέρη και λατρεύτηκαν με διαφορετικό τρόπο. Λόγιοι, συγγραφείς, χοροδιδάσκαλοι ασχολήθηκαν με τα μυστήρια. Ελεύθεροι πολίτες και μη, ήρωες της εποχής, πολιτικοί, βασιλιάδες πέρασαν την τελετή μύησης και έμαθαν τα μυστικά. Παρόλα αυτά το μυστήριο, με την σημερινή σημασία που του δίνουμε, παραμένει ακόμα.

«Τις παλιές πράξεις
με τη σιωπή και τη λήθη
να τις σφραγίσετε
τις λατρείες της φωτιάς αληθώς
να τις μεταδώσετε
ω Προαιώνιοι»
Kawir – ‘Dei Kabeiroi’

• Ευχαριστώ θερμά τον Παναγιώτη Ματεμτζή των kawir για την κουβέντα που κάναμε, για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μου έδωσε και του αφιερώνω την παρακάτω μουσική παρτιτούρα.

Υποσημειώσεις

[i] Πελασγοί, κατά τους αρχαίους Έλληνες, ήταν λαός τον οποίο θεωρούσαν προκάτοχο και πρόγονό τους. Σύγχρονοι ιστορικοί, αρχαιολόγοι και γλωσσολόγοι έχουν προσπαθήσει να συνδέσουν τους Πελασγούς, με διάφορους υλικούς πολιτισμούς, γλωσσολογικές ομάδες κ.λ.π., αλλά πρόκειται περί άλυτου προβλήματος. Οι συνεχείς επεξεργασίες των ελληνικών παραδόσεων και μύθων καθιστούν δύσκολο το διαχωρισμό σαφών «αναμνήσεων ιστορικών γεγονότων» και μυθοπλασίας όσον αφορά στις πληροφορίες που δίνουν οι αρχαίοι συγγραφείς για τους Πελασγούς. Περιοχές, όπως η Θεσσαλία και η Αττική θεωρούνταν παραδοσιακά ως περιοχές στις οποίες κατοικούσαν Πελασγοί. Γενάρχης των Πελασγών αναφέρεται ο Πελασγός. Με τ’ όνομά του συνδέθηκαν πολυάριθμοι θρύλοι και παραδόσεις. Για τους Πελασγούς στη μυθολογία και την ιστορία, έχουν γράψει πολλοί αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι: Ησίοδος, Όμηρος, Στράβων, Ηρόδοτος, Μενεκράτης, Παυσανίας, Ευριπίδης, Αισχύλος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς καθώς και ο Πλάτων.

[ii] Καβείριο υπήρχε και στη Θήβα της Βοιωτίας. Από τις ανασκαφές φαίνεται ότι εκεί λάτρευαν δύο Καβείρους, έναν πατέρα ηλικιωμένο και ένα μικρό γιό (Κάβειρος και Παις αντίστοιχα). Εκεί τα μυστήρια πρέπει να είχαν σχέση με τελετές μυήσεως για το πέρασμα από την παιδική στην εφηβική ηλικία.

[iii] Η Λήμνος ήταν το ιερό νησί του Ηφαίστου. Εκεί είχε πέσει ο θεός όταν τον έριξε κάποτε ο Δίας. Πηγές λένε ότι εκεί είχε τις ‘καμίνους’, το εργαστήριό του. Η πρωτεύουσα λεγόταν Ηφαιστία (ή Ηφαιστιάς) και το ιερό των Καβείρων βρισκόταν εκεί κοντά. Το μαρτυρούν ανασκαφές όπου βρέθηκαν αγγεία για κρασί με την επιγραφή «Καβείρων». Οι Κάβειροι της Λήμνου ήταν προστάτες των μεταλλουργών όπως και στη Θράκη σε αντίθεση με την Σαμοθράκη που ήταν προστάτες της ναυσιπλοΐας. Η Θρακιώτισσα Καβειρώ γεννά από τον ‘ουράνιο χαλκέα’, τον Ήφαιστο, δύο Καβείρους, τον Ευρυμέδοντα και τον Άλκωνα, που γνώριζαν τα μυστικά της φωτιάς και της μεταλλουργίας.

[iv] Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Περσεφόνη ήταν κόρη της θεάς Δήμητρας, ενώ πατέρας της ήταν ο Δίας. Ο Άδης ο οποίος ερωτεύτηκε την Περσεφόνη, την άρπαξε και την έφερε στον κάτω κόσμο. Όμως η Θεά Δήμητρα την ζήτησε πίσω, έτσι ο Άδης συμφώνησε να ανεβαίνει η Περσεφόνη έξι μήνες στον πάνω κόσμο και να κατεβαίνει τους άλλους έξι. Πριν φύγει, της έδωσε να φάει σπόρους από ρόδι και με αυτό τον τρόπο την έδεσε στο κάτω κόσμο ώστε να ξαναγυρίσει.  Σε αγγειογραφία του 5^ου αιώνα βρίσκουμε αρκετές ‘σκηνές ανόδου’ από τον κάτω κόσμο. Μία θεά αναδύεται από το έδαφος, η Περσεφόνη, την οποία υποδέχεται ο Ερμής.

[v] Για τον ‘πυγμαίο’ χαρακτήρα τους, υπάρχει μία ακόμα μαρτυρία από αγγείο που έχει βρεθεί στη Θήβα και δείχνει έναν μεγαλοκέφαλο Κάβειρο με την επιγραφή ‘Κόης’.

[vi] Ο Ηρόδοτος δεν ταυτίζει μόνο τον Ήφαιστο αλλά και τον τιτάνα Προμηθέα που έκλεψε την φωτιά από τους θεούς για να την δώσει στους ανθρώπους, γι’ αυτό και στην λατρεία των Καβείρων σημαντικό ρόλο παίζει η φωτιά.

[vii] Σύμφωνα με τον εκ Λήμνου σοφιστή Φλάβιο Φιλόστρατο (170-244 μ.Χ.), στις Καβειριακές τελετές της Λήμνου, έσβηναν όλες τις φωτιές στο νησί. Οι κάτοικοι περίμεναν το  πλοίο που είχε πλεύσει  στη Δήλο, στο νησί του φωτοδότη θεού Απόλλωνα, για να φέρει το καινούργιο φως. Μέχρι να επιστρέψει το πλοίο, η ζωή στο νησί ακολουθούσε μάλλον αφύσικους ρυθμούς: Δεν γινόταν οι θυσίες προς τους θεούς, δεν ζύμωναν ψωμί, δεν μαγείρευαν φαγητό και η οικογένεια δεν καθόταν μαζεμένη στο τραπέζι παρά επικαλούνταν τους ‘χθόνιους θεούς’. Η άφιξη του πλοίου με το ιερό φως που συμβόλιζε την καινούργια, εξαγνισμένη ζωή ήταν μέρα γιορτής. Ιερείς και μύστες υποδέχονταν το πλοίο στην ακτή κάτω από το Καβείριο – εκεί όπου λέγεται πως βρίσκεται η σπηλιά του μυθικού ήρωα Φιλοκτήτη – ψάλλοντας επικλήσεις και δεήσεις. Μοίραζαν το φως σε όλα τα σπίτια του νησιού και βεβαίως στα εργαστήρια των μεταλλουργών.

[viii] Λευκοθέα (ή Ινώ) ήταν κόρη του Κάδμου. Αρχικά ήταν θνητή αλλά η Ήρα την έκανε να χάσει τα λογικά της, γι’ αυτό έριξε καυτό λάδι πάνω στο γιό της. Όταν κατάλαβε τι συνέβηκε ρίχτηκε στη θάλασσα για να πεθάνει αλλά οι θαλασσινές θεές την λυπήθηκαν και την έκαναν Νηρηίδα. Εκείνη ήταν που έδωσε το πορφυρό πέπλο στον Οδυσσέα την ώρα που θαλασσοπνιγόταν για να σωθεί.

[ix] «Ειρήνη», Αριστοφάνη. Στ. 278-279. Μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος

ΤΡΥΓΑΙΟΣ : Τι μας μέλλεται να πάθουμε, κόσμε; Τώρα είναι ο μέγας αγώνας.

Αν κάποιος από σας είναι ίσως μυημένος στα μυστήρια
της Σαμοθράκης,
τώρα ήρθε η ώρα να προσευχηθεί
να στραβώσουν και τα δυο πόδια εκείνου που πάει να το φέρει.

[x] «Καβείροι», Αισχύλου. Απ. 96, 97

Μήτε κρωσσούς
μητ’ οινηρούς μηθ’ υδρηρούς
λιπείν αφνεοίσι δόμοισιν.  Όξους σπανίζειν δώμα μεν ποιήσομεν.

Πηγές

• Ελληνική μυθολογία «οι θεοί», τόμος 2. Εκδοτική Αθηνών, 1986
• Ελληνική μυθολογία « Ηρακλής – πανελλήνιες εκστρατείες», τόμος 3. Εκδοτική Αθηνών, 1986
• Ζάχου, Αγγελική «Το πρόβλημα της μουσικής στις σύγχρονες ελληνικές παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας». Διδακτορική διατριβή. Εθνικό και Καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών
• Μάτσας, Δ. – Μπακιρτζής Α. «Σαμοθράκη. Μικρός πολιτισμικός οδηγός». Αθήνα 2001
• Burkert, Walter «Ελληνική περιφέρεια: τα μυστήρια της Σαμοθράκης». Λατρείες στην ‘περιφέρεια’ του αρχαίου ελληνικού κόσμου.  Εκδοτική Εθνικό ίδρυμα ερευνών, 2002.

Κείμενο: Καλιάννα Γιγουρτσή
Copyright © 2021 by THEGALLERY.GR